Aan: Gemeenteraad en college van B&W Middelburg en commissie MZ.
Vlissingen, 7 januari 2019
Betreft:
Gevraagd advies Sociale Cliëntenraad Walcheren ;
Raadsvoorstel gewenste situatie Middelburg voor uitvoering in het sociaal domein vanaf 2020 -
N.a.v. “Gewenste situatie Middelburg 2020 en verder - uitgangspunten voor toegang in het sociaal
domein in het algemeen en Jeugdwet en Wmo in het bijzonder”.
Geachte lezer,
De SCW heeft kennis genomen van dit voorstel . Wij beperken ons in dit advies tot het terrein van
onze bevoegdheid, namelijk de Participatiewet, Werk en Inkomen, het onderliggend sociaal beleid
en het minimabeleid. Ons advies moet echter wel in de context van het hele voorstel worden gezien.
Inleiding:
De decentralisatie van het sociaal domein is één van de belangrijkste gemeentelijke taken; hier grijpt
de gemeente het diepst in het privéleven van de inwoners in, en er gaat veel gemeenschapsgeld in
om. Dat verdient een zeer zorgvuldige en gewetensvolle inzet van alle betrokkenen.
De Walcherse samenwerking in het sociaal domein is op achterstand geraakt.
We kunnen ons voorstellen dat de stap om op het terrein van WMO en Jeugd samen te gaan werken
een grotere was dan voor de Participatiewet , Werk en Inkomen.
Het valt bij lezing van dit raadsvoorstel op dat de lessen en conclusies van de
Rekenkamer Middelburg en Vlissingen (2016) bij deze herstart niet ter harte worden genomen.
Er is helaas geen frisse wind gaan waaien, dezelfde gebreken zijn vanaf het begin in de kiem aanwezig.
Onder dezelfde architectuur als eerst wordt een fraai geschilderd ontwerp
(met deze keer de gordijnen van Orionis) aangeboden,
maar het bouwplan en de berekeningen ontbreken.
Het lijkt ons een slecht idee nu al de piketpaaltjes te slaan.
Het is veel te vroeg voor het voorgestelde point of no return.
We maken ons ernstig zorgen over deze aanpak.
In het licht van de komende wijziging van de WMO is het verstandiger de samenwerking te zoeken.
Samenwerking was al niet vrijblijvend, het is een doelstelling van de decentralisatie. De door het Rijk
gewenste schaalgrootte is 100.00 inwoners. Samenwerking kan door de minister elk moment
dwingend worden opgelegd. Met dit voorstel dicteert Middelburg de voorwaarden en hebben de
andere Walcherse gemeenten het nakijken. Ze mogen achteraf tekenen bij het kruisje of afhaken.
Het is beter eerst gezamenlijk een duidelijke doelstelling te formuleren. Wat wil Walcheren nu
eigenlijk bereiken? Werk vervolgens vanuit een open instelling gezamenlijk aan een goed uitgewerkt
en financieel onderbouwd voorstel met heldere afspraken. Een voorstel waarin iedereen zich kan
voldoende kan vinden omdat alle betrokkenen (cliënten, professionals, politiek) op een open en
oprechte wijze bij de totstandkoming betrokken worden. We verwijzen in verband met dit laatste
nadrukkelijk naar ons slotwoord over de gang van zaken rond dit raadsvoorstel.
Advies:
Het college stelt voor om onder andere te besluiten met ingang van 2021 het volgende beleid vorm
te gaan geven:
De wettelijke toegang voor de inkomensvoorzieningen voor zover het de bijzondere bijstand, lokale
minimaregelingen en schuldhulpverlening betreft en het verstrekken van de beschikkingen daarvoor
weg te halen bij Orionis en onder te brengen in de voorgestelde opzet.
De SCW adviseert de onderdelen over de bijzondere bijstand, lokale minimaregelingen en
schuldhulpverlening en het verstrekken van beschikkingen daarvoor uit het raadsvoorstel te halen.
Argumenten:
Daarvoor dragen we de volgende argumenten aan:
Ten eerste:
Orionis Walcheren is een gemeenschappelijke regeling, en wat dat inhoudt wordt in dit voorstel
nadrukkelijk niet besproken. De gemeente is gebonden aan de overeenkomst die zij in 2014 heeft
ondertekend.
Het voorstel de schuldhulpverlening en het armoedebeleid zelf uit te gaan voeren is wettelijk gezien
onder deze overeenkomst onmogelijk. Daarvoor moet eerst de regeling gewijzigd worden. Dat kan
de gemeente niet alleen beslissen. Daar is een tweederde meerderheid ( twee gemeenten) voor
nodig.
Als de gemeente geen medestander vindt voor de wijziging en toch wil doorzetten, kan de gemeente
uit de regeling treden. Alvorens dat te besluiten, raden wij de raad aan zich in de regeling te
verdiepen. Er zijn voorwaarden aan uittreding verbonden. De gemeente zal als ze uittreedt onder
andere verantwoordelijk zijn voor de hele Participatiewet.
In “ De gemeenschappelijke regeling Orionis Walcheren per 1 januari 2014 “ staat onder meer het
volgende:
In hoofdstuk 2 artikel 6.1 - Alle taken en bevoegdheden die bij of krachtens de WGS (Wet
Gemeentelijke Schuldhulpverlening), WSW, PW (Participatiewet), en de WWB en de daarbij
behorende of algemeen verbindende voorschriften aan de raad, het college of de burgemeester zijn
opgedragen, inclusief het vaststellen van verordeningen, die op grond van de WGS, WSW, PW en de
WWB en de daarbij behorende of aanverwante algemeen verbindende voorschriften aan de raden en
colleges van de deelnemende gemeenten toekomen, worden, voor zover de WGS, WSW, PW, de WWB
en de daarbij behorende en aanverwante algemeen verbindende voorschriften het toelaten ( en de
wet, die het betreft niet is ingetrokken dan wel overdracht van bevoegdheden niet meer mogelijk is),
aan Orionis Walcheren is overgedragen.
In hoofdstuk 2 artikel 6.3 - Voorts wordt door de deelnemende gemeenten aan Orionis Walcheren de
uitvoering opgedragen van :
a. De Bijzondere Bijstand/Minimabeleid, op basis van het beleid dat ter zake door de
deelnemende gemeenten is vastgesteld;
b. ( . . . )
In hoofdstuk 12 artikel 30.1 - De regeling wordt gewijzigd, indien de raden en colleges van tweederde
van de deelnemende gemeenten daartoe eensluidend besluiten.
In hoofdstuk 12 artikel 29.4 - Elke gemeente kan bij besluit van de raad en het college bepalen dat de
deelneming aan deze gemeenschappelijke regeling wordt opgezegd.
Ten tweede:
Aan het op de voorgestelde manier - apart van Orionis - uitvoeren van de schuldhulpverlening en het
armoedebeleid zullen hoge extra kosten verbonden zijn. Wij denken aan eigen medewerkers, eigen
digitale systemen, eigen bezwaar- en juridische procedures, een eigen uitvoering van controle,
terugvordering en verhaal van onterecht verleende bijzondere bijstand ( het rijk verplicht de
gemeente daartoe), een eigen privacywaarborg, eigen archivering, een eigen website die aan alle
toegankelijkheidseisen voldoet, een eigen inkomenstoetsing en -controle. U gaat alles opnieuw
moeten doen wat bij Orionis al bestaat. U moet het ook dubbel blijven doen en betalen want u blijft
immers bij Orionis voor de rest van de Participatiewet. Als u uittreedt gaat u een heel nieuwe eigen
sociale dienst opbouwen met alles wat daar bij komt kijken.
Onder andere de volgende zaken komen in het voorstel niet aan de orde:
1.Wat is de bedoeling met de Kredietbank? Deze valt nu onder Orionis, is nu in bepaalde gevallen
voorliggend op bijzondere bijstand en speelt ook een rol in de schuldhulpverlening. Hoe gaat dat
geregeld worden?
2. De Participatiewet kan budgetbeheer als voorwaarde voor een uitkering opleggen. Hoe gaat u dat
in de praktijk organiseren als u de schuldhulpverlening loskoppelt?
3. Wat wordt er precies bedoeld met “de lokale minimaregelingen”? Dat blijft vaag. Fonds Cultuur
Sport Onderwijs,individuele inkomenstoeslag, vrijwilligerspremie, studietoeslag, de collectieve
zorgverzekering, chronisch ziekentoeslag , wat gebeurt daar allemaal mee?
4. Een aantal minimaregelingen is gerelateerd aan de uitvoering van de Participatiewet. Ze hebben
een relatie met de handhaving en controle van de bijstandsuitkering. Hoe wilt u dat gaan regelen?
5.Hoe gaat u de noodzakelijke gegevens voor de inkomenstoetsing verzamelen; vanwege de privacy
(AVG) kunt u die gegevens niet bij Orionis ophalen.
6.Wat haalt u zich op de hals aan kosten, complexiteit in de uitvoering, de gegevensdeling, en aan
ongemak voor de burger?
Ten derde:
De waarde van continuïteit en gestage verbetering moet niet worden onderschat. Niet voor de
burger, niet voor het bestuur, en niet voor de medewerker.
Wat betreft de decentralisatie en het sociaal domein is er op het gebied van de toegang tot de
Jeugdwet en de Wmo veel onrust geweest. Vanaf 2012 zien we in brede streken geschilderde
plannen voor ontschotting, cocreatie,de Kanteling,Walcheren voor Elkaar, Souburg voor Elkaar,
Porthos als het loket voor alle zorgvragen, en meer. Visies en voorstellen volgen elkaar op. Maar
wat is er van terecht gekomen? De Walcherse samenwerking op het gebied van de zorg is gestrand
en in 2019 begint alles opnieuw.
Dat contrasteert sterk met de samenwerking op het gebied van de Participatiewet , het
armoedebeleid en de gemeentelijke schuldhulpverlening die wel geslaagd mag heten. De regeling op
dit gebied bestaat nog steeds, er staat een functionerende organisatie. Natuurlijk is die voor
verbetering vatbaar. Daar wordt stelselmatig en in zeer regelmatig overleg met de cliëntenraad aan
gewerkt. Wij hebben hoge verwachtingen van de nieuwe aanpak die in 2019 plaats gaat vinden. Er is
geen enkel rationeel argument te bedenken om dat te ontwrichten. De reorganisatie van 2013 was
ernstig genoeg.
Ten vierde:
Bij Orionis zijn veruit de meeste gebruikers van de schuldhulpverlening en het armoedebeleid al in
beeld. We hebben begrepen dat 75% van de aanvragers van een regeling uit het armoedebeleid een
bijstandsuitkering heeft. (Anderzijds was de overlap bij Porthos met de bijzondere bijstand in 2016
minder dan 10%.) Middelburgse cliënten van Orionis moeten in de plannen van het college via twee
loketten in hun inkomen gaan voorzien. Dat is zeer ongewenst, want discriminerend en niet in hun
belang.
Inkomensondersteuning is naast toeleiding naar werk een kerntaak van de Participatiewet. Die twee
horen bij elkaar. De persoon die met jou praat over mogelijkheden voor werk praat ook met je over
inkomen. Als er geen werk is er een vangnet in de vorm van uitkering en aanvullende
inkomensondersteuning.
Ten vijfde:
De argumenten van handhaving- en regelgestuurd werken vinden we gezocht en niet ter zake. We
lezen als reden om het armoedebeleid en de schuldhulpverlening bij Orionis weg te halen het
volgende:
“We zouden verwarring creëren wanneer we tegelijkertijd een zorggestuurde benadering zouden
vragen.”
Waar komt deze wetenschap vandaan? Er is per slot van rekening nooit met Orionis over dit voorstel
gesproken - zie ons slotwoord.
De redenering over het regelgestuurd uitvoeren en handhaven in de Participatiewet en het uitvoeren
van het armoedebeleid gaat mank. Handhaven is inherent aan de Participatiewet. De uitvoering van
het armoedebeleid geschiedt volgens regels die door de gemeenten zijn vastgesteld. Overigens; ook
als er misbruik wordt gemaakt van de Wmo wordt er gehandhaafd.
Maar veel belangrijker: De Participatiewet vervangt niet alleen de WWB (Wet Werk en Bijstand)
maar ook de WSW (Wet Sociale Werkvoorziening) en grotendeels de Wajong (Wet werk en
arbeidsondersteuning jonggehandicapten). Mensen die onder de Participatiewet vallen zijn veelal
kwetsbaar; de ondersteuning die zij nodig hebben vormt de basis van de Participatiewet.
Bijvoorbeeld: 15% van hen heeft een GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg)-achtergrond.
Dus hoezo verwarring? Orionis is prima in staat om wettelijke eisen en zorgaspecten in één benadering te
combineren. Dat hoort gewoon bij de uitvoering van de Participatiewet.
Het is daarom heel vreemd om één van de gedecentraliseerde wetten ( en de mensen ) op te breken
en gedeeltelijk uit te sluiten van de gemeentelijke visie op het sociale domein met het vergezochte
excuus dat Orionis in de war zou raken als ze zorg zou moet verlenen . Het is onbegrijpelijk om voor
te stellen inkomensondersteuning weg te trekken bij de wet voor werk en inkomen. En de rol van
werk en toeleiding naar werk als belangrijk onderdeel van in de gemeentelijke visie te negeren.
Ten zesde:
Dit onderdeel van het raadsvoorstel is zonder overleg met betrokkenen tot stand gekomen. De SCW
is niet gehoord bij de beleidsontwikkeling. Dat is tegen de wet en tegen de verordening. De
deskundigheid van Orionis op deze terreinen is ook nooit geraadpleegd. De Ondernemingsraad van
Orionis is niets gevraagd. Deze partijen hadden hun inbreng bij de voorbereiding van het voorstel
moeten hebben.
Wij vinden dit voldoende redenen om van het voornemen in het raadsvoorstel af te zien.
Wij vragen verder om tenminste de voornemens betreffende de schulphulpverlening en het
armoedebeleid eerst veel beter op haalbaarheid en wenselijkheid te onderbouwen. Dit zou moeten
gebeuren in overleg met alle betrokkenen. In de eerste plaats met de andere Walcherse gemeenten
maar ook met de SCW en met gebruikmaking van de expertise van de huidige uitvoerder.
Daarbij past het ook de te verwachten financiële gevolgen voor de gemeente Middelburg van
wijziging van de gemeenschappelijke regeling Orionis Walcheren en de te verwachten kosten van de
aanpak door de Rekenkamer Vlissingen en Middelburg te laten doorrekenen.
Als de gemeente wil overwegen uit de gemeenschappelijke regeling Orionis te treden is het
verstandig om de kosten van de vereffening en de financiële gevolgen van de uitvoering van de
Participatiewet door de gemeente Middelburg door de Rekenkamer in kaart te laten brengen. Dat
zal helderheid bieden voor een eventuele discussie.
Het weghalen van schuldhulpverlening en armoedebeleid bij Orionis heeft niet onze voorkeur. De
uitvoering verloopt behoorlijk soepel en gaat steeds beter , eenvoudiger en klantgerichter. Er zijn
wel klachten maar die gaan vooral over het toekennen van bijzondere bijstand, met name de
medische kosten. De beleidsregel verhindert vergoeding daarvan. Dat is ook een belangrijke oorzaak
van financiële problemen. De meest voor de hand liggende, goedkoopste en meest effectieve
oplossing is een wijziging van de beleidsregel. De beleidsregel wordt door de gemeente vastgesteld.
De gemeenteraad kan het college opdracht geven tot wijziging.
In de bijlage (onderaan) vindt u dat deel van het Rekenkamerrapport waarnaar wij in de inleiding
verwijzen. Wij vonden het verhelderend om het naast het raadsvoorstel te leggen.
Slotwoord
Wij ontvingen de stukken met het verzoek vóór 9 januari 2019 te adviseren op de valreep van de
kerstvakantie ( woensdag, eind van de middag). Tijdens de laatste werkdagen van het jaar vielen de
stukken bovendien onder een embargo, vooralsnog tot en met vrijdag 21 december. De opgegeven
reden; de stukken waren nog niet naar de raad.
Natuurlijk waren de stukken nog niet naar de raad. De SCW adviseert over beleid in voorbereiding.
Het is normaal dat wij voorstellen zien die de gemeenteraad nog niet hebben bereikt. En de SCW
gaat daar vanzelfsprekend zorgvuldig mee om. We hebben nog nooit een embargo opgelegd
gekregen.
Wij hebben tegen het embargo geprotesteerd, en de 20e is het opgeheven. Alleen daardoor is het
nog voor de vakantie aan Orionis gestuurd. Te laat om het met de medewerkers te delen.
De 21e stonden de plannen in de PZC als zijnde een feit en op de gemeentelijke website.
Medewerkers van Orionis mochten de plannen met hun werkzaamheden in de krant lezen. Dat
vinden wij een kwalijke zaak, zo ga je niet met mensen om.
Wij zijn op een ernstige manier bij onze werkzaamheden gehinderd. Aan de behandeling ziet men het
oordeel. Blijkbaar zijn (de medewerkers van) Orionis en de cliënten van de Participatiewet, het
armoedebeleid en de schuldhulpverlening het soort burgers waarmee je niet hoeft te praten.
